18 lipca 1931
W piątek 17 lipca 1931 o godz. 19.25 został wykonany wyrok śmierci na mjr Piotrze Demkowskim. Demkowskiego aresztowano zaledwie kilka dni wcześniej (11 lipca), podejrzewając go zdradę i szpiegostwo dla ZSRR.
Poselstwo sowieckie w Warszawie (ul. Poznańska 15) było od dawna pod uważną obserwacją polskiego kontrwywiadu, tajemnicą poliszynela było, że pracownicy ambasady zajmowali się też działalnością wywiadowczą. W drugiej poł. maja 1931 odkryto, że z jednym z ważnych pracowników ambasady, wicekonsulem Grebienszczykowem, kontaktuje się osobą, której wcześniej nie widziano. Na początku czerwca nieznany osobnik był widziany w mundurze WP jak wsiadał do samochodu z Griebenszczykowem. Błyskawicznie zidentyfikowano polskiego oficera, okazało się, że to Piotr Demkowski, ur. w 1895 r., major
dyplomowany, pracownik IV Wydziału Sztabu Głównego WP. Odtąd zaczęła się stała obserwacja Demkowskiego, prześwietlanie wszystkich jego kontaktów oraz jego przeszłości. Demkowski służył podczas wojny w armii carskiej, ożeniony był z Rosjanką, jednak w 1918 wstąpił do polskiego wojska, brał udział w wyprawie Żeligowskiego. Specjalizował się w sprawach związanych z gazami bojowymi - w każdym razie był to dość typowy życiorys, nic nie wskazywało, aby współpraca z Sowietami trwała długo.
Pewnym było, że Demkowski zajmuje się działalnością szpiegowską, jednak nie wiadomo było, jakie informacje mógł przekazać Rosjanom. Postanowiono Demkowskiego zatrzymać na gorącym uczynku. Okazja nadarzyła 11 lipca, gdy w okolicach Torów Wyścigowych na Polach Mokotowskich Demkowski spotkał się w samochodzie z pracownikiem sowieckiej ambasady - Azylim Bogowojem. Demkowskiego aresztowano, miał przy sobie teczkę z tajnymi dokumentami ze Sztabu Generalnego. W śledztwie przyznał otwarcie, że sam zgłosił się do sowieckiej ambasady z propozycją współpracy, mówił: „Jestem z przekonań komunistą”. Wobec zgromadzonych dowodów współpracy szpiegowskiej śledczy podjęli decyzję o skierowaniu sprawy do sądu, który miał obradować w trybie doraźnym. Proces zaczął się 16 lipca, Demkowski przyznał się do zarzucanych mu czynów, wobec czego już 17 lipca wydano wyrok: kara śmierci przez rozstrzelanie. Wyrok wykonano 18 lipca 1931 r. o godzinie 19.25 na miejscu straceń przestępców za murami Cytadeli. Była to ostatnia znana egzekucja w tym miejscu, wkrótce budynki zmieniono na miejsce pamięci o straconych tu polskich patriotach.
Źródło:
Włodzimierz Kalicki, Zdarzyło się, Kraków 2014.
Andrzej Pepłoński, Kontrwywiad II Rzeczypospolitej, Warszawa 2002.
Mapa
Fotografia:
Poselstwo ZSRR w Warszawie przy ul. Poznańskiej 15 - Fot. Zbiory Narodowego Archiwum Cyfrowego
