20 lipca 1964
Dokładnie tego dnia na placu Teatralnym odsłonięto pomnik Bohaterów Warszawy zwany "Warszawską Nike". Był on odpowiedzią władz na społeczne oczekiwania upamiętnienia Powstania Warszawskiego i ostatecznie rozczarował Warszawiaków.
O upamiętnieniu Powstania Warszawskiego można było wspominać dopiero po odwilży 1956 roku. Decyzje o wzniesieniu pomnika podjęto jeszcze tego samego roku. W 1957 powstał stołeczny komitet budowy, w którego składzie była między innymi Maria Dąbrowska i Ksawery Dunikowski, Komitet rozpoczął zbiórkę społecznych składek na pomnik i ogłosił konkurs na projekt. Budowa pomnika spotkała się z bardzo entuzjastycznymi reakcjami Warszawiaków, jednak władze od początku starały się nie akcentować Powstania Warszawskiego na rzecz uhonorowania wszystkich wojennych bohaterów Warszawy. Ostatecznie ta koncepcja została przeforsowana. Warszawiacy otrzymali pomnik "Bohaterów Warszawy 1939-1945". Ze zwycięskiego projektu pomnika przedstawiającego postać kobiecą - grecką boginię zwycięstwa Nike - z mieczem w ręku wyeliminowano wszelkie elementy kojarzące się z barykadami i powstaniem. Zresztą to jedna z wielu zmian jakich musiał dokonać twórca pomnika Marian Konieczny, należały do nich także zmiana cokołu na niższy, zmiana wyrazu twarzy dziewczyny, dodanie draperii (pierwotna Nike była naga), zmiana proporcji miecza.
Po wprowadzeniu poprawek pozostało znaleźć modelkę. Została nią 11-letnia Hania Tarczyńska, córka architekta Jana Tarczyńskiego. Oczywiście służyła ona jedynie za model twarzy warszawskiej Nike, której pozostałe kształty przypominają zdecydowanie dojrzałą kobietę. Nie lada wyczynem było przewiezienie gigantycznego pomnika w dwóch częściach na plac Teatralny. Wiąże się z tym ciekawa historia. Nike nim stanęła na granitowym cokole, otrzymała na jednej z warszawskich ulic mandat. Aleksander Jałosiński, fotograf wspomina: "Zdarzyła się dziwna rzecz na rogu ulicy Marchlewskiego i Trasy WZ. Tą wzniesioną ręką Nike zawadziła o trakcję tramwajową. Lora zatrzymała się dokładnie w samym środku skrzyżowania. Pojawił się nagle milicjant, który po prostu temu głównemu inżynierowi, kierownikowi transportu, wlepił mandat. Czyli Nike wjeżdżając do Warszawy zapłaciła swój pierwszy mandat."
Posąg stanął na placu Teatralnym, gdzie starannie go usytuowano zwracając szczególną uwagę, aby miecz nie był skierowany na wschód. Pomnik stał się miejscem wielu uroczystości, tu między innymi składały wieńce delegacje obcych państw, odbywały się wieczory artystyczne i inne. W roku 1995 w związku z budową ratusza pomnik usunięto i przez dwa lata Warszawiacy byli pozbawieni swojej Nike. W tym czasie jednak znaleziono nową, całkiem dobrą lokalizację. W grudniu 1997 Nike stanęła na nowym, dużo wyższym, smuklejszym cokole na tyłach nowego ratusza, gdzie można ją oglądać z okien tramwajów jeżdżących trasą WZ.
Kronika Filmowa 10B/1965: Nike od 13-tej do 14-tej
Zobacz więcej materiałów Polskiej Kroniki Filmowej na stronie Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej.
Źródła:Tajemnica warszawskiej Nike. Miał być pomnik dla powstańców
Skarpa Warszawska nr 7, lipiec 2013
Encyklopedia Warszawy, Warszawa 1975
Zbiory DSH
Mapa
Fotografia:
Pomnik Bohaterów Warszawy - Źródło: RUCH, 1967 rok
