17 października 1965
Wędrówka pomnika Poniatowskiego odbyła się na trasie Łazienki–Krakowskie Przedmieście. Wcześniej figura przez wiele lat stała na placu Piłsudskiego, a jeszcze wcześniej przebywała „na wygnaniu” na Białorusi.
Zrekonstruowany po wojnie pomnik księcia przez 13 lat stał na dziedzińcu Starej Pomarańczarni w Łazienkach. W 152. rocznicę śmierci generała poległego w czasie tzw. bitwy narodów pod Lipskiem, przeniesiono pomnik w miejsce, gdzie pierwotnie miał być ustawiony.
W sobotę 16 października pomnik został zdjęty z postumentu i ustawiony na platformie, a dzień później majestatycznie przejechał przez miasto. Spod Starej Pomarańczarni księcia przewieziono ulicą Agrykoli obok pomnika Sobieskiego, dalej ulicami Myśliwiecką, Kruczkowskiego, aleją 3-ego Maja i ulicą Dobrą. Najtrudniejszym etapem podróży była wspinaczka stromą ulicą Bednarską. Następnie pomnik przejechał obok pomnika Mickiewicza i zakończył swoją podróż na dziedzińcu Pałacu Rady Ministrów (wcześniej pałac Namiestnikowski, obecnie Prezydencki). Cała podróż trwała 13 godzin – od godziny 6-tej rano do 19-tej wieczorem. Dzień później pomnik ustawiono na postumencie. Po ponad 130-tu latach rzeźba przedstawiająca księcia stanęła w miejscu zaplanowanym przez inicjatorów jego powstania.
Pomnik autorstwa duńskiego rzeźbiarza Bertela Thorvaldsena został zaprezentowany w formie gipsowego modelu w 1829 roku. Wzorowany na rzymskim pomniku Marka Aureliusza niespecjalnie spodobał się w Warszawie – głównie ze względu na strój – warszawiacy spodziewali się raczej ujrzeć księcia w mundurze polskiego żołnierza, a nie w rzymskiej todze. Prace przy pomniku ukończono w 1832 roku. Niestety ustawienie pomnika przed pałacem Namiestnikowskim było już wtedy niemożliwe – w ramach sankcji po powstaniu listopadowym zgoda cara na odsłonięcie pomnika przy Krakowskim Przedmieściu została cofnięta.
Gotowy pomnik został spakowany do skrzyń i przewieziony do twierdzy w Modlinie, gdzie planowano przerobić go na pomnik św. Jerzego. Ostatecznie w 1840 roku pomnik został podarowany przez cara Mikołaja I namiestnikowi Królestwa Polskiego – Iwanowi Paskiewiczowi. Ten ustawił księcia przy swoim pałacu w Homlu, gdzie pomnik stał do 1922 roku. Wrócił do Polski w ramach zwrotu dzieł sztuki po traktacie ryskim, kończącym wojnę polsko-bolszewicką. W 1923 roku pomnik ustawiono przed pałacem Saskim. W 1944 roku rzeźba została zniszczona przez Niemców.
Rekonstrukcja pomnika została wykonana w Danii na podstawie modelu przechowywanego w Muzeum Thorvaldsena i w 1952 roku podarowana Warszawie. Po drugim powrocie do Warszawy książę stanął przed Starą Pomarańczarnią. Ta zaskakująca lokalizacja wynikała ze względów ideologicznych - władzy zależało na ustawieniu rzeźby w mniej eksponowanym miejscu niż w okresie międzywojennym. Rozpoczęta w 1964 roku dyskusja w prasie o niefortunnym miejscu ustawienia pomnika doprowadziła do podjęcia decyzji o przeniesieniu go na Krakowskie Przedmieście.
Kronika Filmowa 43A/1965: Spacer księcia Józefa
Zobacz więcej materiałów Polskiej Kroniki Filmowej na stronie Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej.
Źródła:
Hanna Kotkowska-Bareja, Pomnik Poniatowskiego, Warszawa 1971.
Alexsander Kraushar, Posąg Thordwaldsenowski Księcia Józefa: jako echo walki klasyków z romantykami (kartka z roku 1829), Warszawa 1913.
Mapa
Fotografia:
Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego w trakcie wędrówki przez miasto - Fot. Stolica
