27 grudnia 1856
„Dzisiaj po raz pierwszy w porze rannej, próbowano światło gazowe”.
Pomysł wprowadzenia gazowego oświetlenia ulic w Warszawie pojawił się już w 1844 roku, jednakże dopiero w 1856 roku powołany przez namiestnika Iwana Paskiewicza Komitet Gazowy doprowadził do podpisania przez magistrat umowy z Niemieckim Kontynentalnym Towarzystwem w Dessau oraz inżynierem J. M. Blochmanem. Umowa dawała Towarzystwu 25-letni monopol na oświetlenie miasta. Na działce przy ulicy Ludnej, należącej wcześniej do fabryki dywanów J. Gayzmera i Perksa, rozpoczęła się budowa gazowni. Oprócz zabudowań, w których znajdowała się aparatura do produkcji gazu powstały trzy murowane zbiorniki do jego przechowywania.
Pierwsze latarnie zostały ustawione wzdłuż ulic Ludnej, Książęcej, Nowego Światu i Krakowskiego Przedmieścia na odcinku pomiędzy gazownią a placem Zamkowym. Pierwsza próba wykonana o godz. 4-tej nad ranem „najpomyślniejszym skutkiem uwieńczoną została, wszystkie bowiem [92] latarnie na tej przestrzeni bez wyjątku paliły się, wydając światło w kształcie wachlarza przyjemne i mocne”.
Druga próba została wykonana tego samego dnia wieczorem. Jej opis w prasie przypomina czasy współczesne, w dniu włączania świątecznej iluminacji na Trakcie Królewskim:
„Tysiące osób przechodziło się tłumnie po chodnikach, przypatrując się temu jeszcze jednemu przedsięwzięciu jakie uwieńczyło rok bieżący, z taką korzyścią dla mieszkańców, z taką ozdobą dla miasta. Prześliczne, czyste i srebrzyste światło, rozlewało tak mocny blask na około, że ponad ulicami, któremi przebiegały zapalone promienie gazu, najwyraźniejsza biła łuna, jakby od jakiego pożaru. Dowód to najlepszy jak mocne jest oświetlenie, przed którem dotychczasowe oświetlanie ulic, zupełni ustąpić musi”.
I tak też się stało – na kolejnych ulicach zaczęto instalować lampy gazowe – w kulminacyjnym momencie w 1905 roku było ich w mieście blisko 8 500! Po 1905 roku zaczęły być wypierane przez nowy rodzaj oświetlenia – lampy elektryczne.
Według danych z 2008 roku w Warszawie znajduje się obecnie około 160 lamp gazowych, które można odnaleźć między innymi na ulicy Agrykoli przy Łazienkach, czy też na ulicy Płatniczej na Starych Bielanach.
Źródła:
Henryk Janczewski, Warszawa – Geneza i rozwój inżynierii miejskiej, Warszawa 1971.
Kurjer Warszawski, 1856, nr 341
Warszawskie latarnie gazowe | Muzeum Gazownictwa w Warszawie
Fotografia:
Lampy gazowe przy kościele św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu - rys. J. Pańkiewicz, E. Gorazdowski/POLONA, domena publiczna
