23 września 1976
23 września 1976 roku Komitet Obrony Robotników ogłosił Apel do społeczeństwa i władz PRL. Dokument ten uznaje się za początek powstania niezależnej od władz opozycji demokratycznej, która z czasem zmieni się w ogólnonarodowy ruch o nazwie Solidarność.
Apel był efektem brutalnego stłumienia kolejnych robotniczych protestów. W czerwcu 1976 władze zapowiedziały podwyżki cen na żywność. Robotnicy z warszawskiego Ursusa i Radomia (oraz innych ośrodków) podjęły protest odmawiając pracy. W Radomiu strajk szybko eskalował, zdemolowano gmach KW PZPR, w odwecie władze wysłały przeciwko protestującym milicję i ZOMO. Później protestujących zwalniano z pracy i oskarżano w procesach - tutaj właśnie działał KOR, pomagając rodzinom aresztowanych, opłacając adwokatów, nagłaśniając sprawy i zbierając rzetelne dane o rozmiarach prześladowań. KOR formułował swoje postulaty w szerokim kontekście łamania praw podstawowych: „Zastosowane wobec robotników represje stanowią naruszenie podstawowych praw człowieka uznanych zarówno w prawie międzynarodowym, jak i obowiązujących w polskim prawodawstwie: prawo do pracy, strajku, prawo do swobodnego wyrażania własnych przekonań, prawo do udziału w zebraniach i demonstracjach”.
W warszawskim mieszkaniu Jacka Kuronia przy ulicy Mickiewicza 27 m. 64 na Żoliborzu działało nieformalne biuro KOR-u. Tam spotykali się członkowie i sympatycy, cały czas można było zadzwonić (tel. 39 39 64) ze swoją sprawą do dyżurnego i uzyskać pomoc. KOR stał się rzecznik praw obywatelskich broniącym zwykłym ludzi przed wszechmocą represyjnego państwa.
Oczywiście działalność KOR-u była ściśle obserwowana przez SB, w oficjalnej prasie nie można było też znaleźć wzmianek o Komitecie. Wobec tego KOR postanowił podjąć inicjatywę samodzielnego informowania społeczeństwa. Służyć temu miały nielegalne wydawnictwa odbijane na powielaczach w dobrze zakonspirowanych drukarniach - tak narodził się "drugi obieg", cały podziemny system drukowaniu oraz kolportażu książek i prasy poza kontrolą cenzury. Najbardziej znana była Niezależna Oficyna Wydawnicza „NOW-a” prowadzona przez Mirosława Chojeckiego.
Dzięki bardzo aktywnej działalności udało się przełamać opór władzy, większość oskarżonych w procesach radomskich zostało uniewinnionych i mogło wrócić do pracy. Sukces Komitetu sprawił, że postanowiono kontynuować działalność zakładając Komitet Samoobrony Społecznej KOR, podobną działalność prowadził złożony częściowo z działaczy KOR „konkurencyjny” Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO). Dzięki ich działalności stopniowo poszerzała się baza ludzi świadomych swoich praw i widzących indolencje władz w ich realizacji. Integracji uległy też rozproszone dotąd środowiska krytyczne wobec władzy. To zaowocowało już kilka lat później przy powstawaniu Solidarności.
Polityczne drogi pierwszych działaczy KOR-u z czasem się rozeszły, jednak wszyscy są zgodni, co do przełomowego znaczenia działalności Komitetu. Udało się pokazać w sposób dobitny, że władza mieniąca się polityczną reprezentacją interesów robotników w rzeczywistości postępuje przeciwko robotnikom.
Lista założycieli KOR-u, którzy podpisali się pod Apelem…:
- pisarz Jerzy Andrzejewski
- poeta Stanisław Barańczak
- działacz socjalistyczny Ludwik Cohn
- pedagog, opozycjonista i wieloletni więzień polityczny Jacek Kuroń
- światowej sławy ekonomista prof. Edward Lipiński
- historyk literatury i działacz opozycyjny Jan Józef Lipski
- historyk, jeden z czołowych organizatorów akcji pomocy Antoni Macierewicz
- chemik, współorganizator akcji pomocy Piotr Naimski
- działacz socjalistyczny, skazany w procesie szesnastu w Moskwie Antoni Pajdak
- były dowódca Kedywu okręgu warszawskiego AK i działacz WiN płk Józef Rybicki
- adwokat broniąca w procesach politycznych Aniela Steinsbergowa
- działacz socjalistyczny Andrzej Szczypiorski
- kapelan AK i Szarych Szeregów ks. Jan Zieja
- działacz niepodległościowy Wojciech Ziembiński
- chemik, współorganizator akcji pomocy Mirosław Chojecki
- aktorka Helena Mikołajska
- były działacz konspiracyjnej organizacji „Ruch” Emil Morgiewicz
- Bogdan Borusewicz
- Józef Śreniowski
- Wojciech Onyszkiewicz
- Anka Kowalska
- Stefan Kaczorowski
- Adam Michnik
- ks. Zbigniew Kamiński
- Jan Kielanowski
- Wacław Zawadzki
W następnych tygodniach dołączyli do nich:
Źródło:
Grzegorz Waligóra, Komitet Obrony Robotników
Mapa
Fotografia:
Głodówka członków Komitetu Obrony Robotników w kościele św. Krzyża, październik 1979 - Fot. Janusz Krzyżewski/Ośrodek KARTA
