12 lipca 1946
Odradzająca się po zniszczeniach wojennych stolica potrzebowała szybkiego odtworzenia połączeń kolejowych z resztą kraju. W związku z całkowitym zniszczeniem linii średnicowej i Dworca Głównego, przy Al. Jerozolimskich przedwojenny dworzec towarowy przy ulicy Towarowej dostosowano do potrzeb ruchu pasażerskiego. Tymczasowe rozwiązanie dostało nobilitującą nazwę „Warszawa Główna”.
W wyniku działań wojennych zniszczona została praktycznie cała kolejowa linia średnicowa na lewym brzegu Wisły. Niemcy wysadzili most, wiadukt na Powiślu, tunel pod Alejami Jerozolimskimi oraz obrócili w gruzy Dworzec Główny, tak że cała jego konstrukcja runęła na perony. Stolica pilnie potrzebowała dworca kolejowego, który obsłuży połączenia z całą zachodnią częścią kraju. Jako tymczasowe rozwiązanie zdecydowano się dostosować na potrzeby ruchu pasażerskiego przedwojenny dworzec towarowy przy ul. Towarowej.
Dworzec, a w zasadzie rozległa siatka bocznic kolejowych ze stojącymi wzdłuż niektórych z nich magazynami, powstał w 1875 roku przy trasie kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, równocześnie z powstającą w tym czasie linią obwodową, łączącą kolej wiedeńską z dworcami kolejowymi na Pradze. Od razu stał się ważnym punktem przeładunku towarów. Nawet wąskotorowe kolejki dojazdowe kończące swój bieg na placu Unii Lubelskiej doprowadziły bocznicę do tego dworca – biegła ona m.in. ulicami Polną i Nowowiejską.
Uroczyste otwarcie dworca – a w zasadzie samych peronów – odbyło się 1 lipca 1945. Uroczystość była podniosła: „Wczoraj [1 lipca 1945] około godz. 11:00 otwarcia dworca dokonał obywatel Kmita, dyrektor kolei w Warszawie, wygłaszając krótkie przemówienie, w którym przedstawił skoordynowany wysiłek kolejarzy przy odbudowie warszawskiego węzła komunikacyjnego. […] Poświęcenia Dworca Głównego dokonał ks. Prałat Mystkowski, proboszcz parafii św. Jakuba. Następnie goście zwiedzili perony oraz dwie dawne hale magazynowe zaadaptowane na kasy i poczekalnię. „Na twarzach wszystkich podróżnych maluje się zadowolenie z nowego udogodnienia w niewątpliwie uciążliwym życiu mieszkańców Stolicy.” (Życie Warszawy, 2 lipca 1945)
Główna stacja pasażerska wymagała jednak zbudowania hali dla pasażerów z prawdziwego zdarzenia. Na tyłach pochodzącego z 1875 roku budynku administracyjnego zaczęto w listopadzie 1945 roku wznoszenie obiektu według projektu Wiktora Ballogha. Hala zwieńczona kolebkowym dachem pomieściła kasy biletowe, bufet, pomieszczenia służbowe, a pawilony boczne (przebudowane z dawnych magazynów) mieściły m.in. poczekalnię dla ruchu podmiejskiego, pocztę i komisariat Milicji Obywatelskiej. Budynek oddano do użytku 12 lipca 1946 – uroczystego otwarcia dokonał Minister Komunikacji Jan Rabanowski.
Stając się najważniejszą stacją lewobrzeżnej części miasta Warszawa Główna w końcu lat 40. obsługiwała do 100 pociąg dziennie! Przed latem 1955 roku w związku z organizacją w Warszawie V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów na dworcu została urządzona restauracja dworcowa I kategorii.
Mimo iż dworzec był z założenia tymczasowy, to służył Warszawiakom przez wiele lat. Odbudowa linii średnicowej szła pełną parą - w czerwcu 1949 roku uruchomiono tymczasowy dworzec dla pociągów podmiejskich w miejscu wysadzonego przedwojennego Dworca Głównego. Przeniesiony pomiędzy Emilii Plater a ulicą Marchlewskiego (obecnie aleją Jana Pawła II) w 1952 roku umożliwił oddanie do użytku w 1963 roku dworca Śródmieście obsługującego ruch podmiejski. Sam zaś stał się dworcem Warszawa Centralna, obsługującym część ruchu dalekobieżnego. Powodowało to wśród przyjezdnych czasami pewne zagubienie – bo skoro jest zarówno dworzec Główny jak i Centralny – to na który trzeba pojechać, żeby pojechać np. do Krakowa? Sytuację „skomplikował” na dodatek jeszcze Wojciech Młynarski śpiewając „Na wszystkie smutki – niedziela na Głównym!”.
W 1975 roku ruch dalekobieżny przejął nowoczesny Dworzec Centralny – na Głównej pozostał jedynie ruch podmiejski oraz okazjonalnie organizowane pociągi kolonijne, zaś zabudowania dworca zostały zaadaptowane na siedzibę Muzeum Kolejnictwa, którą swoją tymczasową ekspozycję miało już w poczekalni od 1973 roku.
Ostatni pociąg odjechał z Głównej 14 grudnia 1999. Losy Muzeum Kolejnictwa też już są w zasadzie przesądzone – ma się przenieść na Odolany, a na miejscu zarastających dawnych torowisk od wielu lat deweloperzy kreślą plany budowy nowych osiedli i biur. Być może w ramach nowej zabudowy powstanie nowa stacja obsługująca ruch podmiejski do Piaseczna i Radomia.
Źródła:
Beata Zofia Młynarska, Historia Dworca Głównego w Warszawie
Życie Warszawy, Nr. 180 z 2 lipca 1945
Mapa
Fotografia:
Budynek stacji Warszawa Główna - Fot. profil FB Stacja Muzeum
