19 grudnia 1937
Osiedle robotnicze przy ul. Obozowej stało się w 1937 roku domem dla ponad 4000 osób. Jego budowa była połączona z budową Domu Społecznego, linii tramwajowej i szkoły powszechnej.
Celem powołanego w 1934 roku Towarzystwa Osiedli Robotniczych było zapewnienie tanich mieszkań dla warszawskich robotników, niejednokrotnie żyjących w przeludnionych, ciemnych i pozbawionych jakichkolwiek udogodnień mieszkaniach. W 1935 roku rozpoczęła się budowa osiedla TOR pomiędzy ul. Obozową a Bolecha. Wprawdzie osiedle powstawało dość daleko od centrum, ale równolegle z nim powstało przedłużenie linii tramwajowej biegnącej Obozową. Kończąca się do tej pory pętlą w okolicach ul. Wawrzyszewskiej, w listopadzie 1937 roku została przedłużona do pętli na Kole.
W pierwszej kolejności powstał zespół 10 budynków. Każdy z nich otrzymał prześwit, dzięki czemu w ramach osiedla powstała uliczka łącząca budynki w jeden kompleks. Pomiędzy blokami zaplanowano miejsce na place zabaw dla dzieci. Dodatkowo w ramach zespołu powstał Dom Społeczny i to w nim, 19 grudnia 1937 o godz. 11.00 odbyło się otwarcie i poświęcenie osiedla.
Uroczystość odbyła się z wielką pompą, w obecności wicepremiera Eugeniusza Kwiatkowskiego. Wśród gości znajdował się także prezes Banku Gospodarstwa Krajowego oraz córka Stefana Żeromskiego, którego imieniem nazwano osiedle. Fragmenty powieści Żeromskiego „Przedwiośnie” opisujące wizję szklanych domów czytał Aleksander Zelwerowicz.
W pierwszym etapie budowy, której koszty wyniosły 6 mln złotych, powstało około 970 mieszkań, w których zamieszkało przeszło 4000 osób. W blokach zaprojektowano dwa rodzaje mieszkań: jednoizbowe z aneksem kuchennym oraz dwuizbowe. Każde wyposażono w ustęp, natomiast łazienki, pralnie i suszarnie były pomieszczeniami wspólnymi. Mieszkania miały także dodatkową zaletę – duże okna zajmujące prawie całą ścianę. Była to dla wielu robotników i ich rodzin ogromna poprawa komfortu życia.
Zgodne z założeniami czynsze były dość niskie – pomiędzy 20 a 28 zł miesięcznie, co stanowiło około 1/10 przeciętnego miesięcznego dochodu uzyskiwanego przez robotników.
Aby zapewnić dzieciom robotników wygodny dostęp do edukacji, ze środków magistratu przy ulicy Ożarowskiej wybudowano szkołę powszechną, która została oddana do użytku także w 1937 roku.
W 1938 roku ukończono drugi etap budowy osiedla – powstały wówczas kolejne bloki pomiędzy ul. Obozową a Ożarowską. W efekcie po obu stronach Obozowej powstał spójny zespół dwudziestu bloków.
Rok później na osiedle spadły jedne z pierwszych bomb, jakie Niemcy zrzucili na Warszawę 1 września 1939 r. Prawdopodobnie przyczyniła się do tego bliskość osiedla do fortu Bema, w którym znajdowała się fabryka amunicji także tego dnia zbombardowana przez Niemców.
Źródło:
Kurjer Warszawski (wydanie poranne), 1937, nr 349
Filip Springer, Osiedle TOR na warszawskim Kole - eksperymentem taniego, dostępnego budownictwa | Gazeta.pl Weekend
Fotografia:
Domy Towarzystwa Osiedli Robotniczych przy ul. Obozowej na Kole - Fot. Warszawski Modernizm FB
