26 grudnia 1939
W nocy z 26 na 27 grudnia 1939 na Wawrze rozstrzelano 106 mężczyzn w wieku 16—70 lat, wyciągniętych w trakcie obławy z mieszkań.
Zbrodni wawerskiej dokonał oddział niemiecki w odwet za zabicie dwóch podoficerów w karczmie przy ulicy Widocznej przez zawodowych przestępców znanych policji: Mariana Prasula i Stanisława Dąbka. Właściciela lokalu Antoniego Bartoszka powieszono na drzwiach restauracji.
Podczas aresztowania zatrzymano grupę 120 mężczyzn z Wawra i Anina, w większości składającą się z Polaków, oraz grupy Żydów i jednego Rosjanina. Mężczyźni liczyli od 15 do 70 lat, wśród nich byli zarówno rzemieślnicy, kupcy i robotnicy, jak również pracownicy umysłowi, dziennikarz oraz oficer Wojska Polskiego. Część zatrzymanych przebywała w Wawrze jedynie tymczasowo odwiedzając rodzinę na święta Bożego Narodzenia.
Egzekucja skazańców odbyła się przy świetle reflektorów samochodowych na niezabudowanym placu pomiędzy ulicami Błękitną a Spiżową (obecnie ul. 27 grudnia) w Wawrze, mężczyźni zostali rozstrzelani przy użyciu karabinów maszynowych. Z grupy stu kilkunastu mężczyzn ocalało w nadzwyczajny sposób ośmiu: jeden zbiegły w drodze, sześciu rannych i niedobitych i jeden nietknięty kulami podczas egzekucji. Zbrodnia w Wawrze wywarła w Warszawie, a niebawem w ogóle w kraju wstrząsające wrażenie wpływając na upowszechnienie świadomości, że terror hitlerowski dotyka ludzi bez rozróżnienia na „winnych” i „niewinnych” i że nikt nie jest wolny od groźby utraty życia.
Zbrodnia w Wawrze była jedną z pierwszych masowych zbrodni na ludności cywilnej Warszawy i okolic, oraz w Generalnym Gubernatorstwie. W reakcji na to wydarzenie polskie podziemie utworzyło konspiracyjną młodzieżową Organizację Małego sabotażu „Wawer”, związanej z organizacją harcerską Szare Szeregi, która liczyła 500 członków i wykonała w latach 1940-1945 około 170 akcji przeciwko okupacyjnym siłom niemieckim.
W miejscu egzekucji, przy ul. 27 grudnia w Wawrze (patrz mapa), wystawiono pomnik ku czci ofiar egzekucji według projektu Ewy Śliwińskiej. Podobny monument wystawiono także na Cmentarzu Wojskowym przy ul. Kościuszkowców, gdzie spoczywają ofiary Zbrodni w Wawrze.
Źródła:
Władysław Bartoszewski, 1859 dni okupowanej Warszawy, Kraków 1984.
Jan Tyszkiewicz, Egzekucja ludności cywilnej w Wawrze 27 grudnia 1939, Warszawa 2004.
Mariusz Jarosiński, Niemiecka zbrodnia w Wawrze | Dzieje.pl
Jochen Böhler, Najazd 1939. Niemcy przeciw Polsce, Kraków 2011.
Mapa
Fotografia:
Egzekucja w Wawrze, 1939 - Wikimedia Commons
