11 stycznia 1902
„Wczoraj [tj. 11 stycznia] po południu pomiędzy magistratem miasta Warszawy a przedstawicielami norymberskiej firmy Schuckert i s-ka podpisany został kontrakt, na mocy którego firmie tej oddano budowę i eksploatację centralnej stacji elektrycznej w Warszawie.”
Przyszłość miała pokazać, że podpisana umowa na budowę elektrowni nie była korzystna ani dla miasta ani dla jego mieszkańców. Dopiero w 1936 r. magistrat przejął kontrolę nad zakładem i rozpoczął aktywne promowanie używania energii elektrycznej.
W późniejszym okresie koncesja została scedowana na francuską firmę „Compagne d’elecrticite de Varsovie”. Elektrownia zaczęła powstawać pomiędzy ul. Leszczyńską na Powiślu a Wisłą. Pierwsze lokomobile parowe produkujące prąd zostały uruchomione już w 1902 r., natomiast dwa lata później była ukończona budowa hali maszyn oraz kotłowni. 7 listopada 1904 r. została dokonana próba urządzeń, oraz układanych od 1903 r. kabli niskiego i wysokiego napięcia. Próby wypadły pomyślnie i elektrownia zaczęła dostarczać energię elektryczną do pierwszych odbiorców. Oświetlenie elektryczne ulic miało zostać wprowadzone 1 stycznia 1906 r. – dzień po wygaśnięciu koncesji na oświetlanie miasta lampami gazowymi.
Jak łatwo się domyślić, zmiana oświetlenia ulic z gazowego na elektryczne nie nastąpiła z dnia na dzień, zwłaszcza, że koncesja na prowadzenie gazowni została w 1906 przedłużona o kolejne 35 lat. W 1906 r. na ulicach Warszawy zostało zainstalowanych jedynie 144 latarni elektrycznych (gazowych było wówczas blisko 8 200!). Do wybuchu I wojny światowej zamontowano w sumie niewiele ponad tysiąc latarni, które stopniowo zastępowały lampy gazowe.
Przedłużenie koncesji dotyczącej działania gazowni w mieście nie stanęło na szczęście na drodze rozwojowi elektrowni na Powiślu. W 1907 i 1908 roku zostały uruchomione kolejne kotły i turbozespoły. Energia dostarczana przez elektrownię nie była jednak tania. Najlepszym tego dowodem było podjęcie decyzji o budowie odrębnej elektrowni, która począwszy od 1908 r. dostarczała energii kursującym po mieście tramwajom elektrycznym.
W 1915 r. rozpoczął się długi i uciążliwy etap sporu pomiędzy magistratem, a koncesjonariuszem elektrowni, który porzucił zakład latem 1915 r. (w czasze I wojny światowej). Dopiero w 1924 r. spółka przejęła elektrownię pod swój zarząd (jak się potem okazało powodem zwłoki była chęć wyłudzenia odszkodowania od Niemiec za rzekomo utracony majątek). W ciągu następnych dwóch lat powstaje nowy budynek kotłowni.
Kolejny spór pomiędzy Towarzystwem Elektryczności a magistratem wybucha w 1926 i trwa aż do 1936 r., kiedy to miastu udało się rozwiązać niekorzystną koncesję oraz przejąć kontrolę nad zakładem. Jednym z pierwszych posunięć magistratu było obniżenie cen energii elektrycznej oraz rozpoczęcie wielkiej akcji promującej używanie w domach urządzeń elektrycznych.
Odbudowana po II wojnie światowej elektrownia funkcjonowała do początku XXI w. Znaczna część zabudowań została rozebrana, a na przylegających do niej terenach powstało osiedle mieszkaniowe. Zachowane obiekty dawnej elektrowni mają zostać zaadaptowane do nowej funkcji, zaś wokół nich planowane są nowe budynki biurowe i mieszkalne.
Źródła:
- Henryk Janczewski, Warszawa: geneza i rozwój inżynierii miejskiej, Warszawa 1971.
- Elektrownia Warszawska: krótki opis techniczny, Warszawa 1933.
- Odpisy akt sądowych procesu Gminy m.st. Warszawy o Elektrownię Warszawską, Warszawa 1936.
- Michał Wojtczuk, Powiśle. Biura i apartamenty powstaną w zabytkowej elektrowni, "Gazeta Wyborcza" z 12.01.2016
Mapa
Fotografia:
Elektrownia warszawska (1935) - Fot. Warszawa w dymach/Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa
