22 marca 1940
Świąteczny Wielki Piątek roku 1940 rozpoczął w Warszawie tygodniowe zajścia antyżydowskie, bicie i poniżanie Żydów, rozbijanie i rabunek żydowskich sklepów.
Zanim Niemcy wprowadzili na terenie Generalnej Gubernatorstwa zarząd wojskowy pojawiały się bardzo nieoficjalne próby znalezienia po stronie polskiej partnera do rozmów. Z próbą takiej "porozumienia" wyszła efemeryczna, mało znana Narodowa Organizacja Radykalna (NOR), powstała na bazie przedwojennej ONR-Falanga, skupiająca przedwojenne kręgi o orientacji antysemickiej i germanofilskiej. To właśnie ta organizacja stała za zorganizowanymi w marcu 1940 roku rozruchami antyżydowskimi.
Najwcześniej zanotował o rozruchach Emanuel Ringelblum w swojej kronice getta warszawskiego:
Począwszy od piątku (22) marca [...] miały miejsce ekscesy przeciwko Żydom na wszystkich prawie ulicach żydowskich, w szczególności zaś na ulicach graniczących z żydowskim gettem, na Lesznie, Rymarskiej, Żabiej, placu Bankowym, Granicznej, placu Żelaznej Bramy (onegdaj odbył się tam wiec, na którym wznoszono antyżydowskie okrzyki) Grzybowskiej, Rynkowej, Żelaznej, Chłodnej, Mazowieckiej i innych. Wszędzie ograbiono żydowskie sklepy (mówią, że na Niecałej także polskie, nie słyszałem o takich wypadkach w innych stronach). Rabowano kramy, wyłamywano największe żelazne sztaby. W pierwszych dniach zadowalali się tłuczeniem szyb, potem zaczęli rabować. Dziś grabili na Karmelickiej, Franciszkańskiej. Doszło tam do formalnej bitwy między Żydami i chuliganami. Podobno został tam zabity chrześcijanin.
Wydaje się, że "pogrom wielkanocny" zorganizowany przez NOR był dla władz tej organizacji ostatnią okazją do okazania władzom okupacyjnym swojej przydatności. Niemcy byli innego zdania. Hitler w kwietniu 1940 wydał zakaz współpracy z polskimi organizacjami. Kierownictwo NOR została wkrótce aresztowane i rozstrzelane w Palmirach pod Warszawą.
Źródło:
Tomasz Szarota, U progu Zagłady. Zajścia antyżydowskie i pogromy w okupowanej Europie, Warszawa 2000.
Fotografia:
Getto warszawskie - scena szykanowania Żydów - Źródło: Muzeum Niepodległości w Warszawie
