4 grudnia 1942
4 grudnia 1942 ukonstytuowała się w Warszawie Rada Pomocy Żydom, znana szerzej pod kryptonimem „Żegota”. Rada miała za zadanie zorganizować i scalić akcję pomocy Żydom, ukrywającym się poza murami gett.
Jesienią 1942 sytuacja Żydów w gettach była dramatyczna. Już wcześniej było źle, a od wybuchu wojny rosyjsko-niemieckiej III Rzesza szukała sposobu pozbycia się „żydowskiego problemu”. Od stycznia 1942 Niemcy wdrażały program „ostatecznego rozwiązania” [niem. Endlösung der Judenfrage]. Kolejne getta ulegały likwidacji, warszawskie getto było likwidowane od lipca 1942 r. Całe transporty jechały w kierunku wielkich obozów koncentracyjnych (Auschwitz, Majdanek, Treblinka) — tam czekała na Żydów śmierć. Wszystko otoczone było tajemnicą, sprawcy zbrodni do końca oszukiwali ofiary, starając się sprawiać wrażenie, że chodzi tylko o przesiedlenia do obozów pracy. Z czasem nieliczni ocaleńcy przedostawali się do gett, by powiadomić pobratymców o czekającym ich losie. Z początku nikt im nie wierzył… Gdy jednak prawda o planach Niemców stała się jasna mnóstwo osób chciało uciec z zamkniętych dzielnic. Tymczasem Niemcy wprowadzili bardzo drakońskie kary za pomaganie Żydom złapanym poza terenem gett - kara śmierci, wymierzana najczęściej na miejscu, skutecznie paraliżowała nawet ludzi o dobrych intencjach.
W takiej właśnie atmosferze środowiska katolickie i socjalistyczne połączyły siły, by nieść zorganizowaną pomoc dla Żydów. Pod auspicjami Delegata Rządu na Kraj, ludzie dobrej woli, pomagali przy zbiórkach funduszy w kraju i za granicą, zorganizowano całą sieć adresów opuszczonych mieszkań, szpitali, klasztorów, sierocińców etc. Żydów ukrywano nawet na terenie warszawskiego zoo. Wkrótce filie Żegoty pojawiły się w Krakowie i we Lwowie.
Działalność Żegoty upamiętniono w 1995 r. obeliskiem usytuowanym pomiędzy pomnikiem Bohaterów Getta i Muzeum Historii Żydów Polskich. Na budynku przy ul. Żurawiej 24 zawisła również tablica, upamiętniająca miejsce, gdzie działał sekretariat Żegoty.
Źródła:
- Wirtualna wystawa „Dobry adres”. Historie ukrywania Żydów w okupowanej Warszawie | POLIN
- Władysław Bartoszewski, Polacy – Żydzi – okupacja. Fakty. Postawy. Refleksje, Kraków 2016.
- Opowieść o „Żegocie” (dok., 2015, 48'), reż. Zofia Kunert
- Kazimierz Iranek-Osmecki, Kto ratuje jedno życie… Polacy i Żydzi 1939-1945, Warszawa 1981.
Fotografia:
Okładka książki 'Kto ratuje jedno życie. Polacy i Żydzi 1939-1945' (wyd. 1981)
