17 sierpnia 1877
29 sierpnia 1877 rozpoczął się regularny ruch pociągów na całej trasie Kolei Nadwiślańskiej od Kowla do Mławy. W opracowaniach historycznych często pojawia się data 17 sierpnia 1877 – czyli ten sam dzień, ale według oficjalnego kalendarza obowiązującego w Cesarstwie Rosyjskim – czyli kalendarza Juliańskiego.
Data otwarcia czwartej linii kolejowej łączącej Warszawę z resztą świata (po kolei wiedeńskiej, petersburskiej i terespolskiej) to kolejny przykład rozbieżności wynikających z obowiązywania dwóch kalendarzy na terenie Królestwa Polskiego, a później guberni, w które zostało ono przekształcone. Obowiązującym kalendarzem w Cesarstwie Rosyjskim był kalendarz juliański, dlatego też oficjalne dokumenty, a także gazety, jako pierwszą podawały datę z kalendarza „w starym stylu”. Równolegle funkcjonował kalendarz „nowego stylu”, gregoriański, ten sam, który obowiązywał w Polsce przed rozbiorami i którym się dzisiaj posługujemy.
Kolej Nadwiślańska rozpoczęła kursowanie 17 (29) sierpnia 1877 r., tak więc rocznica rozpoczęcia jej kursowania przypada pod koniec sierpnia. Dzień przed „gregoriańskim” 17 sierpnia 1877 r. prasa dopiero donosiła: „Za kilka więc dni będziemy już mogli jeździć koleją nadwiślańską. Zarząd […] oczekuje na piśmienne upoważnienie ministerstwa do otwarcia drogi, które obejmuje tylko to jedno zastrzeżenie, aby relsy w ilości 1700 sztuk pochodzące z fabryki „Phenix” usunięte zostały i zastąpione szynami innej fabryki”. Z kontekstu wynika, że słowo „relsy” było spolszczeniem angielskiego „rails” – szyny.
Jednym z ważniejszych powodów jej powstania była konieczność połączenia rosyjskich twierdzy na Wołyniu: Łuck, Dubno i Równe z twierdzami wzdłuż Wisły: Dęblinem (ówczesnym Iwanogrodem), Warszawą i Modlinem (ówczesny Nowogieorgiewsk). Dodatkowo powstało połączenie kolejowe przechodzące przez żyzne tereny ziemi lubelskiej. Stacja graniczna znajdowała się w Mławie, gdzie kolej łączyła się z pruską koleją mławsko-malborską, dzięki czemu Warszawa uzyskała krótsze połączenie z Gdańskiem niż dotychczasowe przez Bydgoszcz.
W samej Warszawie budowa kolei także była dużą inwestycją. Tory zostały ułożone na wysokim nasypie na wschód od stacji końcowych kolei petersburskiej i terespolskiej. Kolej uzyskała połączenie z istniejącymi liniami poprzez kolej obwodową, której budowa została ukończona w 1876 r. Przy okazji budowy rozjazdów został zlikwidowany cmentarz choleryczny. Największym dworcem kolei Nadwiślańskiej stała się stacja Warszawa Praga, która de facto została zlokalizowana nieopodal Nowego Bródna. Oprócz drewnianego budynku stacji powstały m.in. warsztaty kolejowe, lokomotywownia oraz liczne bocznice. Dorożkarze postanowili skorzystać z faktu dużej odległości dworca od centrum miasta i za kursy do niego pobierali dość wygórowane opłaty. Na główny dworzec, położony bliżej miasta, pasażerowie musieli czekać aż do 1880 roku, kiedy nieopodal Cytadeli otwarto, również drewniany, Dworzec Kowelski (obecnie w jego miejscu znajduje się dworzec Gdański).
Niestety żaden z warszawskich drewnianych dworców nie przetrwał pierwszej wojny światowej – oba zostały spalone przez wycofujących się z miasta Rosjan na początku sierpnia 1915 r.
Początki kursowania pociągów nie obyły się bez wypadków – pierwszego dnia jedna z nowozakupionych lokomotyw w czasie jazdy próbnej w kierunku Otwocka wykoleiła się, przez co „pociąg idący od Kowla musiał zatrzymać się wśród drogi, a pasażerowie przewiezieni zostali do Warszawy w cztery godziny po właściwym terminie, umyślnie wysłanym z Warszawy pociągiem”.
Kolej Nadwiślańska była ważnym ciągiem komunikacyjnym ze względów strategicznych oraz ekonomicznych, ale warto pamiętać, że wpłynęła także na powstawanie i rozwój miejscowości położonych przy linii – jak chociażby Otwocka oraz pozostałych miejscowości pomiędzy nim a Warszawą. Dzięki wygodnemu połączeniu zaczęły być chętnie odwiedzane przez warszawiaków, na czele z malarzem i ilustratorem Michałem Elwiro Andriollim, twórcą nie tylko znanych ilustracji do „Pana Tadeusza”, ale także stylu w jakim zaczęły powstawać drewniane domy nad Świdrem – „świdermajeru”.
Zdjęcie dworca kolei nadwińslańskiej pochodzi z albumu autorstwa Danuty Jackiewicz Maksymilian Fajans 1825–1890, Wyd. Dom Spotkań z Historią, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2014.
Źródła:
Kurier Warszawski, nr 190 z 29 sierpnia 1877
Kurier Warszawski, nr 191 z 30 sierpnia 1877
Gazeta Warszawska, nr 179 z 16 sierpnia 1877
Gazeta Warszawska, nr 192 z 31 sierpnia 1877
Fotografia:
Pasażerski budynek na stacji Praga. Dworzec znajdował się za rogatkami petersburskimi, za praskim cmentarzem cholerycznym i w pobliżu Fortu Śliwickiego (obecnie przy ulicy Jagiellońskiej 5) - Fot. Maksymilian Fajans/Muzeum Narodowe w Warszawie
