3 maja 1916
„I przyszła chwila, że ujrzałam Warszawę ustrojoną w biało-amarantowe flagi, w portrety bohaterów narodowych i w orły, orły, orły… Na wystawach sklepowych, w oknach na balkonach, gdzie spojrzeć, aż się różowiło” - tymi słowami Janina Gajewska rozpoczyna w swoim pamiętniku wpis dotyczący wielkiego pochodu zorganizowanego w ramach obchodów rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja.
125. rocznica uchwalenia pierwszej europejskiej konstytucji była wyjątkowo ważna dla mieszkańców Warszawy. Niespełna rok od zakończenia rosyjskiego panowania w Warszawie ludność mogła, za zgodą niemieckich władz okupacyjnych, wyrazić swoje uczucia patriotyczne. Uczucia, których nie można było wyrażać w okresie zaboru rosyjskiego. Co gorsza pod okupacją niemiecką nie było lepiej - próba uczczenia w styczniu 1916 r. rocznicy wybuchu powstania styczniowego została spacyfikowana przez władze, co wpłynęło dość negatywnie na nastroje społeczne.
Zawiązany w marcu 1916 r. komitet organizacyjny skierował do generał-gubernatora Hansa von Beselera pismo, informujące, iż „pragnąc usunąć tarcie między ludnością a władzami okupacyjnymi […] prosimy o pozwolenie powołania do życia komitetu obywatelskiego któryby zorganizował obchód w 125-tą rocznicę ogłoszenia Konstytucji 3-go Maja. Obchód składałby się z uroczystych nabożeństw w kościołach, pochodu ulicznego i szeregu wykładów o Konstytucji 3 Maja”. Z początkiem kwietnia przyszła zgoda na zorganizowanie obchodów.
W skład komitetu organizacyjnego weszło 90 organizacji społecznych! W ciągu niespełna miesiąca zorganizowano rozbudowany program uroczystości.
Rozpoczęły się one o godz. 8.00 w Ratuszu. Następnie o godz. 9.00 rozpoczęły się uroczyste nabożeństwa w świątyniach wszystkich wyznań, pół godziny później zaś nabożeństwo w katedrze św. Jana. Na godz. 11-tą zaplanowano najważniejszą część obchodów – wielki Pochód Narodowy, który przeszedł trasą od Katedry, przez pl. Zamkowy, Krakowskim Przedmieściem, Nowym Światem, Al. Ujazdowskimi, Bagatelą, Marszałkowską do dworca Wiedeńskiego, gdzie został rozformowany. O godz. 17-tej w ponad 80 punktach miasta odbyły się odczyty i prelekcje dotyczące Konstytucji 3 Maja. Dzień zakończyły akademie w warszawskich teatrach.
Na okoliczność pochodu udekorowano też trasę przemarszu. Jak zachęcał komitet organizacyjny „przyozdobienie miasta winno być zgodne z nastrojem dusz polskich”. Do ozdoby zalecano użycie „obrazów naszych patronów, godeł narodowych, wizerunków lub popiersi znakomitych ludzi, których imiona łączą się z historyczną chwilą, tudzież flag, zieleni, kwiatów, makat lub dywanów. Dawne flagi [rosyjskie: biało-niebiesko-czerwone], będące w posiadaniu każdego gospodarza domu, można stosować po usunięciu koloru szafirowego”.
W pochodzie wzięli udział przedstawiciele zrzeszeń i organizacji społecznych, delegacje szkół miejskich, prywatnych, szkół wyższych, stowarzyszenia naukowe, przedstawiciele duchowieństwa, władze obywatelskie, przedstawiciele stronnictw politycznych, prasy, teatrów, cechów, instytucji zawodowych i społecznych. W pochodzie szli także weterani Powstania Styczniowego. O liczbie osób biorących udział w przemarszu niech świadczy liczebność dwóch grup: uczniów szkół przeszło około 30 tysięcy, rzemieślników około 6 tysięcy!
Obchody zostały doskonale udokumentowane licznymi fotografiami, które opublikowano zarówno w formie albumów pamiątkowych jak i w formie pocztówek. Nakręcono również film z przemarszu - niestety nie zachował się do dnia dzisiejszego.
Jak napisał Kuryer Warszawski dzień później: „Orzeł biały wiódł wczoraj poprzez Warszawę i dalej poza murami stolicy – wszystkie stany”. I wiódł tak jeszcze przez dwa i pół roku, do listopada 1918 r., kiedy to Polska odzyskała upragnioną niepodległość.
Źródła:
„Ta wojna zmieni wszystko”: dziennik Janiny Gajewskiej, oprac. Anna Wajs, Wyd. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2014.
Andrzej Stawarz, Obchody 125 rocznicy Konstytucji 3 Maja: narodziny święta narodowego, "Niepodległość i Pamięć", 2000, T. 7/1 (16), s. 91-110.
Księga pamiątkowa uroczystego obchodu dnia 3-go Maja 1916 roku w Warszawie, Warszawa 1916.
Kurjer Warszawski: wydanie wieczorne, 1916, nr 121
Kurjer Warszawski, 1916, nr 122
Fotografia:
Pochód w dniu 3 Maja 1916 na Krakowskim Przedmieściu. Na pierwszym planie reprezentacja warszawskich wioślarek. - Fot. Marian Fuks/„Pamiątka pochodu narodowego 3 maja 1916r.”, Warszawa 1916/POLONA, domena publiczna
