18 grudnia 1944
W połowie grudnia, w ramach metodycznej akcji niszczenia Warszawy, Niemcy wysadzili przedwojenną siedzibę Ministerstwa Spraw Zagranicznych – pałac Brühla. Rokokowa perła warszawskiej architektury zamieniła się w stertę gruzów, z której udało się odzyskać jedynie niewielkie fragmenty dekoracji fasady.
Za datę wysadzenia pałacu Brühla przy placu Piłsudskiego uważa się 18 grudnia 1944 r. Świadków tego wydarzenia było niewielu. Lewobrzeżna Warszawa była miastem opustoszałym. Mieszkańcy zostali wysiedleni po kapitulacji Powstania Warszawskiego, a Niemcy prowadzili akcję niszczenia ocalałej zabudowy oraz wysadzania zabytków. Jeszcze w czasie trwania Powstania, we wrześniu 1944 r., wysadzony został Zamek Królewski.
W grudniu Niemcy wysadzili Pałac Brühla, uważany za jeden z najpiękniejszych warszawskich pałaców. Rokokowa bryła, odtworzona w okresie międzywojennym przez Bohdana Pniewskiego, nawiązywała do wyglądu pałacu z czasów jego największej świetności – po przebudowie dokonanej w latach 1754-59 dla Henryka Brühla – pierwszego ministra króla Augusta III Sasa. To wówczas pałac został podwyższony, otrzymał wysoki mansardowy dach, oficyny otaczające dziedziniec frontowy wraz z przepiękną bramą od strony placu Saskiego, a także kolumnadę na elewacji ogrodowej. Przed Brühlem właścicielem pałacu był Stanisław Herakliusz Lubomirski, dla którego pałac rozbudował wybitny architekt Tylman z Gameren. Sam zaś pałac w swojej pierwotnej formie powstał w latach 1639-42 dla kanclerza wielkiego koronnego Jerzego Ossolińskiego i był już na tyle godną uwagi budowlą, że zasłużył sobie na odrębny akapit w „Gościńcu” Adama Jarzębskiego.
Zakupiony w 1787 r. przez państwo z przeznaczeniem na siedzibę ambasady rosyjskiej. Po niej w gmachu mieściła się ambasada francuska, a w okresie Królestwa Polskiego pałac był rezydencją Wielkiego Księcia Konstantego, zanim ten przeprowadził się do Belwederu.
W latach 80-tych XIX wieku pałac został przebudowany na siedzibę Centralnego Biura Telegraficznego, do którego wejście prowadziło od strony obecnej ulicy Fredry, która została wytyczona na terenie rozparcelowanych ogrodów pałacowych.
W okresie międzywojennym pałac stał się siedzibą Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Restauracja obiektu przeprowadzona pod kierownictwem Pniewskiego przywróciła pałacowi jego XVIII-wieczne elewacje, natomiast wewnątrz powstały całkowicie nowe wnętrza, poważnie zmieniające historyczny układ pomieszczeń. Do rokokowego pałacu Pniewski dobudował nowoczesny pawilon mieszczący na parterze prywatne mieszkanie ministra Józefa Becka, zaś na piętrze reprezentacyjną salę balową połączoną korytarzem z korpusem głównym pałacu.
Uszkodzony we wrześniu 1939 r. pałac został odbudowany na siedzibę gubernatora dystryktu warszawskiego (jednostki administracyjnej w ramach Generalnego Gubernatorstwa).
Ruiny wysadzonego w 1944 r. budynku zostały uprzątnięte po wojnie, a fragmenty kamiennych detali z elewacji trafiły najpierw na Podzamcze (razem z elementami ocalonymi z gruzów Zamku), a następnie do lapidarium przy Muzeum Ziemi. Natomiast na dziedziniec Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej trafiły dwa popiersia umieszczone przez Pniewskiego na elewacji. Jedno z nich przedstawia żonę architekta - Jadwigę, a drugie albo samego Pniewskiego, albo też profesora Wojciecha Jastrzębowskiego.
Mapa
Fotografia:
Pałac Brühla - zdjęcie z czasów okupacji - Fot. „Führer durch Warschau”/Fundacja „Warszawa1939.pl”
