16 listopada 1940
16 listopada 1940 niemiecki okupant zamknął mury warszawskiego getta. Odtąd każdy Żyd przebywający poza jego murami był traktowany jak najgorszy przestępca. Upokarzające odseparowanie ludności żydowskiej miało być pierwszym etapem nadchodzącego horroru.
Na dzień przed zamknięciem getta Sabina Sebyłowa zapisała w dzienniku:
Ostateczny termin odejścia Żydów do getta. Ci z naszego domu, co mogli, posprzedawali. Zwłaszcza większe sprzęty. Najniezbędniejsze jakoś wcześniej dostarczyli do swych nie z własnej woli nowych mieszkań. Po południu z dziećmi i małymi węzełkami - poszli. Na Pradze padał wtedy deszcz. Matki osłaniały troskliwie niesionych na ręce i prowadzonych za rękę malców.
Władysław Szpilman z kolei zapisał we wspomnieniach krótką charakterystykę miejsca, gdzie trafiali Żydzi:
Getto dzieliło się na małe i duże. Małe getto, zawarte pomiędzy ulicami Wielką, Sienną, Żelazną i Chłodną, miało po ostatnim zmniejszeniu tylko jedno połączenie z dużym: przy zbiegu Chłodnej i Żelaznej. Duże getto obejmowało całą północną część Warszawy z mnóstwem małych, cuchnących uliczek i zaułków, które roiły się od biedoty żydowskiej, gnieżdżącej się w nędzy, brudzie i ciasnocie. W małym getcie panowała również ciasnota, nie wykraczała ona jednak poza granice zdrowego rozsądku. W pokoju mieszkały trzy, co najwyżej cztery osoby, a ulicami, przy odrobinie uwagi, można było przejść bez ocierania się o innych ludzi.
Zamknięcie murów warszawskiego getta było symbolem faktycznego oddzielenia Żydów od Polaków, był to jednak etap procesu, który miał początek na długo przed wkroczeniem Niemców na polskie ziemie. Ustanowione zaś wówczas podziały okazały się znacznie trwalsze niż okupacja.
Źródła:
Sabina Sebyłowa, Notatki z prawobrzeżnej Warszawy, Warszawa 1985.
Władysław Szpilman, Pianista. Warszawskie wspomnienia 1939-1945, Kraków 2002.
Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, Warszawa 2013.
Internetowa baza danych o getcie warszawskim | Centrum Badań nad Zagładą Żydów
Fotografia:
Fotografia przedstawiająca ul. Krochmalną 5 i 7 na terenie getta warszawskiego - Fot. Wirtualny Sztetl/POLIN
