15 lipca 1943
15 lipca 1943 żołnierze Gwardii Ludowej wykonali jedną z najbardziej zuchwałych akcji polskiego podziemia w czasie II wojny światowej – i to dwa razy w ciągu jednego dnia! Najpierw około 13.00, w stronę maszerujących alejami Ujazdowskimi członków SA rzucono wiązkę granatów, kilka godzin później granat wybuchł w tramwaju z przedziałem „nur für Deutsche”.
Gwardia Ludowa (GL) powstała w marcu 1942 roku jako zbrojne ramię Polskiej Partii Robotniczej (PPR), partii o orientacji komunistycznej i proradzieckiej. Żołnierze tej właśnie formacji dokonali ryzykownych akcji. Wydarzenia, które doprowadziły do akcji z 15 lipca 1943 przedstawiają się następująco.
Jesienią 1942 Niemcy przeprowadzili pierwszą publiczną egzekucję na 50 więźniach z Pawiaka. Zrobili to w odwecie na akcję AK, celowo dezinformowano władze niemieckie, że stoją za nią komuniści. W każdym razie powieszono więźniów zidentyfikowanych jako sympatyków komunizmu i lewicy. W odwecie Gwardia Ludowa zorganizowała zamachy na warszawskie lokale rozrywkowe dostępne tylko dla Niemców – kawiarnię „Café Club” (róg Nowego Światu i alej Jerozolimskich) oraz restaurację „Mitropa" przy dworcu Głównym. Ponadto zorganizowano zamach na drukarnię czołowego wydawnictwa prasy „gadzinowej” Nowego Kuriera Warszawskiego, znajdującą się w Domu Prasy przy ulicy Marszałkowskiej 3/5.
To oczywiście spowodowało jeszcze większą wściekłość Niemców, wzmagając tylko prześladowania: 23 czerwca 1943 rozstrzelano w ruinach getta kolejnych 200 osób. Wobec tego GL kontynuowała wendettę. Zaatakowano „Bar Podlaski", spelunkę na rogu ulic Kruczej i Nowogrodzkiej, przeznaczoną wyłącznie dla członków SS i umundurowanych żandarmów. W tej samej kamienicy co restauracja mieścił się dom publiczny „nur für Deutsche". Wrzucony do środka granat ranił 2-3 Niemców i jedną prostytutkę. 11 lipca po raz kolejny wrzucono granat do Cafe Clubu w alejach Jerozolimskich.
Wreszcie 15 lipca zaplanowano dużą akcję niemieckich żołnierzy podczas zmiany warty przed budynkiem komendy garnizonu. Tego dnia miejsce było otoczone drutem kolczastym, odstąpiono więc od akcji. W czasie powrotu, zupełnym przepadkiem, natrafiano na maszerującą alejami Ujazdowskimi na wysokości ulicy Wilczej kolumnę SA* poprzedzoną orkiestrą – oddział słynnych „brunatnych koszul” właśnie wracał z pogrzebu kolegi z SS. Henryk Sternhel, dowodzący grupą GL postanowił szybko zmienić cel ataku. Od wybuchu granatów zginęło 4 członków SA, 20 zostało rannych. W trakcie ucieczki polskich żołnierzy Niemcom udało się schwytać jednego z zamachowców, ten poddany torturom podał nazwiska wspólników – jeszcze tego samego dnia ich aresztowano, w ręce gestapo wpadło też archiwum oddziału. We wrześniu 1943 na podstawie zdobytych dzięki temu informacji aresztowano wielu konspiratorów związanych z GL, co poważnie uderzyło w podziemną siatkę tej organizacji w Warszawie.
W godzinach popołudniowych inna grupa GL wrzuciła dwa granaty do tramwaju linii „0” („nur für Deutsche”) na rogu placu Żelaznej Bramy i ulicy Granicznej, jednak nieznane są szkody, jakie wyrządził ten atak.
Źródła:
Władysław Bartoszewski, 1859 dni Warszawy, Warszawa 1984.
Piotr Gontarczyk, Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy 1941-1944, Warszawa 2013.
Jerzy Ślaski, Polska walcząca (1939-1945), Warszawa 1985.
* SA – Oddziały Szturmowe NSDAP (niem. Sturmabteilung, Die Sturmabteilungen der NSDAP) – stworzone w 1920 roku oddziały wykorzystywane do ochrony wieców NSDAP, od charakterystycznego koloru mundurów zwane też „brunatnymi koszulami”
Fotografia:
Żołnierze SA (Sturmabteilung) na ulicach Norymbergi, 1929 rok - Fot. Wikimedia Commons/Bundesarchiv, Bild 147-0503, CC-BY-SA 3.0
