12 października 1963
W 1959 roku rozpisano konkurs na pomnik upamiętniający czyn zbrojny 1. Armii Ludowego Wojska Polskiego. Nie wyłoniono jednak jego zwycięzcy. Tymczasem zbliżała się 20. rocznica bitwy pod Lenino, pierwszej w czasie II wojny światowej, stoczonej przez wojsko podległe władzy komunistycznej. Bitwa w rzeczywistości przegrana, stała się swoistym mitem założycielskim "ludowej" armii, a dzień jej rozpoczęcia od 1950 roku obchodzony był jako Święto Wojska Polskiego.
Ówczesny minister obrony narodowej, generał Marian Spychalski (od 1963 - marszałek Polski), zlecił wykonanie projektu pomnika Xaweremu Dunikowskiemu, jednemu z największych żyjących polskich malarzy i rzeźbiarzy, twórcy wielu monumentalnych dzieł. W latach 1962–1963 artysta opracował projekt pomnika, który został zrealizowany przy współpracy z Józefem Galicą, Józefem Potępą i Jerzym Beresiem. Cokół i otoczenie pomnika zaprojektował zaś Leon Marek Suzin. Samo dzieło wydaje się niedopracowane, czego przyczyną była postępująca choroba Dunikowskiego. Udało się jednak zdążyć z odsłonięciem pomnika na czas, czyli 12 października 1963 roku w 20 rocznicę bitwy pod Lenino. Rzeźba o wysokości 8 metrów wykonana w granicie przedstawia żołnierza LWP. Na cokole pomnika znalazł się napis: 1943 – Lenino, Warszawa, Kołobrzeg, Berlin – 1945 opisujący szlak bojowy żołnierzy 1 Armii Ludowego Wojska Polskiego. Jak się okazało, było to ostatnie dzieło Dunikowskiego, który zmarł w 1964 roku.
Pomnik stanął na Muranowie, a więc na terenie dawnego getta. W latach 1948-1949 wśród jego ruin wytyczono nową ulicę łączącą Śródmieście z Żoliborzem. W 1950 roku nadano jej imię Marcelego Nowotki, przedwojennego komunisty, wyznaczonego przez Moskwę na I sekretarza podziemnej Polskiej Partii Robotniczej, zastrzelonego w ramach wewnątrzpartyjnych porachunków w 1942 roku. W okresie stalinizmu lansowanego przez władzę na bohatera ruchu robotniczego. Pomnik stanął tuż przy osiedlu Muranów II, był to w rzeczywistości monumentalny blok mieszkalny wybudowany w stylu socrealistycznym, swym kształtem przypominający złączone prostokąt, koło i trapez.
Po upadku komunizmu ulica przemianowana została na gen. Władysława Andersa, a skwer, na którym stoi pomnik nosi nazwę Więźniów Politycznych Stalinizmu. Sam pomnik otoczony jest drzewami, tym samym wiosną i latem trudno go dostrzec z ulicy Andersa.
Autor:
Jarosław Pałka
Mapa
Fotografia:
Pomnik Żołnierza 1. Armii Wojska Polskiego w Warszawie - Fot. Wikimedia Commons
